Futbolda Taraftar Yönetimi Modeli

Taraftarlık, spor dünyasında her alanda olduğu gibi özellikle de futbol alanında büyük bir öneme sahiptir. Taraftarının desteği her takım için oldukça önemlidir ve bu önem takım oyuncuları veya yöneticileri tarafından da her fırsatta dile getirilmektedir. Taraftarlar, özelliklede bir takıma bağlı olanlar, şehirlerinin yerel tanıtımlarının ana kaynağı olarak kulüpleri görmektedirler. Futbol taraftarları, oyun hakkında bilgili olarak takımı görmeye giden, oyundaki yetenek seviyelerine, oyuncuların yeteneklerine hayran olan kişiler olarak ifade edilmektedir (1).
Spor kulüplerinin amaçlarına bakıldığında belli noktalarda birbirine benzeyen belli noktalarda ise farklılık taşıyan çeşitli unsurlar karşımıza çıksa da günümüzün spor endüstrisinde esas amacın bir bakıma müşteri konumundaki taraftara hizmet olduğunu açıkça görmek gerekir. Geçmişten günümüze kadar etkilerini sürdüren klasik taraftarlık anlayışında, yaz kış demeden takımının maçlarını kaçırmayan, maçlarda sesi kısılana kadar tezahürat yapan, tüm futbol sohbetlerinde mantık gözetmeksizin kendi takımını öven ve savunan bir taraftar profili karşımıza çıkmaktadır.
UEFA futbolun paydaşları haritasında taraftarlar yer almaktadır. Spor kulüplerinde paydaşlarının (taraftar, yönetici, sporcu, üye, personel) farklı beklentileri vardır ve bu beklentilerin bir araya gelmesi zordur.
Taraftar memnuniyetine etki eden faktörler kişiden kişiye, hatta takımdan takıma değişebilmektedir. Ancak farklı düzeylerde de olsa taraftar memnuniyetine etki ettiği bilinen belli başlı faktörler arasında  Sportif  başarı, Kulübün geçmişi, Takım kadrosu, Stadyum ,  Lisanslı ürün kalitesi, Tesisler yer almaktadır (2).  
İngiltere, İspanya ve İtalya'dan 12 kulübün Avrupa Süper Ligi'ni kuracaklarını duyurmalarının ardından başlayan tartışmalar kıta çapında sürerken, İngiltere'de taraftar dernekleri de konuyla ilgili açıklamalar yaptı. Premier Lig'den Avrupa Süper Ligi'ne katılacağını duyuran altı kulüpten altısının da taraftar dernekleri yeni lig oluşumuna karşı çıkmıştı. Arsenal Taraftarlar Derneği, Chelsea Taraftarlar Derneği gelişmelere karşı çıkarken, Liverpool'un taraftar derneği Spirit of Shankly, "Futbol onların değil bizimdir. Futbol kulübümüz de onların değil bizimdir." Şeklinde açıklamaları ile taraftarların futbol ve kulüplerle ilgili olduklarını ortaya koymuşlardı (3).
Bu gelişmeden sonra, İngiltere Premier Lig ekibi Chelsea'de taraftar temsilcileri, yönetim kurulu toplantılarına katılarak kulübün alacağı kararlarda söz sahibi olacak açıklaması yaptı.  Mavi-beyazlı kulüpten yapılan açıklamaya göre, taraftar grupları arasından belirlenecek üç kişi, 1 Temmuz'dan itibaren toplantılarda yer alabilecek.- Her sezon öncesi seçimle gelecek bu temsilciler, futbolcu, teknik heyet ve akademiyle ilgili konular hariç kulübün alacağı kararlar hakkında görüş bildirecek (4).
Futbol kulüpleri yönetiminde birçok yönetim modeli bulunmaktadır. Bunlardan, Geniş Tabanlı Taraftar/AŞ Modeli, klasik modele yakın bir yapıdır. Modelde genel kurul katılımcı sayısı çok olduğundan rasyonel kararlar alınıp, kulüp Şirket gibi yönetilebilir. Bu modelde İspanyol  (Real Madrid, Barcelona,  Athletic Bilbao, Osasuna) Kulüpleri ağırlıklı olarak yer almaktadır. İngiltere’de Kulüpleri kâr odaklı sosyal kulüp hâline getirmeye çalışan taraftar gruplarının kulübe ortak oldukları ve İngilizlerin 2000 yılında başlattıkları hükümet destekli model kapsamında ise;  İngiltere'de 4 profesyonel, 8 amatör takımın çoğunluk hisseleri taraftardadır. Taraftar gruplarında geniş katılım, demokratik yapı, İş planı ve uygun katılım şartları aranmaktadır.
Almanya Futbol Yönetim Modelinde; Dernek yapıları tüzüklerinde genel kurul üyelerinin hem icra kurulunu hem de genel müdürü seçmeleri şartı aranmaktadır. Burada genel kurul üyeleri en üst otorite olarak konumlanmaktadır. Ancak bunun yanında federasyon her kulübün bir adet taraftar temsilcisi atamasını ve bunu federasyona bildirmesini zorunlu kılmaktadır. Bu kişiye “fanliason officer” denmekte ve kişi denetim/divan kurulu yapısında görev almaktadır. Sonuçta Almanya’daki yapı diğerlerinden farklı kurgulanmış olsa da, yönetim ve denetim fonksiyonlarını birbirinden ayran, bütün paydaşların haklarını savunmaya yönelik kurgulanmış hesap verebilirlik ve şeffaflık ilkelerini uygulayan bir yapı olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca Alman kulübü, Schalke taraftar derneğinin aday gösterdiği üyelerden bir tanesi ve kulübün içinden seçilen bir de amatör şube sorumlusu icra denetim kurulunda bulunmaktadır.  Futbol milyonlarca kişinin ilgisini çekmekte, futbol kulüplerinin yönetimleri ise milyonları temsil etmektedir. Bu nedenle, futbol kulüplerini yönetenlerin, bu kulüpleri en yüksek standartlarda yönetme sorumluluğu bulunmaktadır. Herhangi bir futbol kulübünün verimli, şeffaf ve hesap verebilir yönetilmesi için iyi yönetim standartları gereklidir. Bu nedenle, futbol kulüplerinin bütün paydaşları, özellikle de taraftarları, bu tip standartlara ve bu standartların gelişmesine ihtiyaç duymaktadır.  Bu paydaşlar içinde genel kurul üyeleri, taraftarlar, sporcular, kulüp çalışanları ve tedarikçiler mutlaka yer almalıdır. Genel Kurul üyesi ve taraftar ilişkileri departmanları oluşturulmalı, Genel Kurul üyelerinin doğrudan ulaşabilmeleri için imkanlar sunulmalıdır. Kurumsal yönetim, Türk futbolu için çok önemlidir ve Türkiye’de futbolun geldiği ekonomik boyutun yanı sıra, futbolun sürüklediği milyonlarca taraftar açısından bu konuda gelişime ihtiyaç vardır (5).
Pandemi sürecinde bir kez daha anlaşıldı ki,  taraftarlar futbolun en önemli paydaşlarıdır. Tarf-taraftarlar olmadan futbol anlamını yitirmektedir.  Futbolun gelişmesine büyümesine katkı sağlayan taraftarlar artık yönetim mekanizmalarına etki etmekte, kararlara yön verebilmektedirler. Hatta son zamanlarda birçok kulüpte taraftarlar yönetimlerde yer almakta, yönetimleri oluşturmaktadırlar.
Öyleyse;  Türk futbolunun tepe yöneticileri,  kurumsal kulüp yönetimlerinde İngiltere, Almanya, İspanya modellerinde olduğu gibi taraftarlarında yer alacağı bir yapı oluşturmak için yasal düzenlemelerde yer vermeleri gerekmektedir.

Kaynaklar
 (1). http://www.turar.org/files/H7fENF9dV5fS.pdf
 (2). Erden Or, Taraftar Memnuniyeti, Tff- Fgm Futbol Eğitim Yayınları, 2009 İstanbul
 (3). https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56813543
 (4).https://www.cnnturk.com/spor/futbol/chelseanin-yonetim-kurulu-toplantilarina-taraftar-temsilcileri-de-katilacak
                 (5).Türk Futbol Kulüpleri Yönetim Rehberi, Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği, İstanbul - Ocak 2010